Ազգային տոները հեթանոսությունից մինչև քրիստոնեություն (վերլուծություն)

Հայոց ազգային տոները այնքան խորը արմատներ են ունեցել, որ նույնիսկ կրոնաքաղաքական փոփոխությունները չեն կարողացել ազդել ժողովրդի ինքնագիտակցության վրա։
Հայկական մշակույթը տարբերվում է իր մշակույթով և աչքի է ընկնում իր ազգային տոներով։ Այս տոները մենք նշել ենք, որպես քրիստոնեական և եկեղեցական տոներ, չնայած՝ այս տոների մեծ մասը գալիս է դեռևս նախաքրիստոնեական ժամանակներից։

Սուրբ Զատիկն ու Անահիտ աստվածուհին

Զատիկը համարվում է Քրիստոսի հարության տոնը: Անվանումն առաջացել է զատել բառից, որը նշանակում է զատվել և հեռանալ մեղքերից: Այն համարվում է եկեղեցական 5 տաղավար տոներից մեկը և այս օրն ամբողջ քրիստոնյա աշխարհը տոնում է Քրիստոսի հարությունը, իրար հայտնելով ավետիսը՝ «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» և ի պատասխան ստանալով՝ «Օրհնյալ է հարությունը Քրիստոսի»: Զատիկը հնում համարվում էր գարնանացանի տոնը և նվիրված էր Անահիտ դիցուհուն, ով էլ հովանավորում էր մայր հողի բեղմնավորումը:
Այս տոնի ժամանակ մարդիկ ներկում են զատկի ձվերը՝ մուգ կարմիր գույնով (Քրիստոսի թափած արյան գույնը), և ձվախաղ են խաղում։

Վարդավառն ու Աստղիկ աստվածուհին

Վարդավառը քրիստոնյա աշխարհում տարածված է, որպես Քրիստոսի պայծառակերպության օր, որը նշվում է Քրիստոսի հարությունից հետո 98-րդ օրը: Տոնի ժամանակ ժողովուրդը միմյանց վրա ջուր է ցողում ու աղավնիներ բաց թողնում, որոնք խորհրդանշում են ջրհեղեղը, Նոյի ընտանիքի փրկությունը և Նոյի աղավնուն:
Հեթանոսական շրջանում Վարդավառ տոնը նվիրված է եղել Աստղիկին: Աստղիկը հայոց դիցարանում համարվում էր սիրո և գեղեցկության աստվածուհին։

Մարիամ Աստվածածինն ու Անահիտը

Բոլորին ծանոթ է Մարիամ Աստվածածնի վերափոխման կամ Խաղողօրհնեքի տոնը: Այն ևս հանդիսանում է Հայ Առաքելական եկեղեցու 5 տաղավար տոներից մեկը:
Ըստ ավանդույթի՝ Մարիամ Աստվածածինը Քրիստոսի խաչելությունից հետո 12 տարի շարունակ այցելում է որդու գերեզմանին և աղոթում: Սակայն մի օր աղոթքներից մեկի ժամանակ նրան է այցելում Գաբրիել հրեշտակը և նրան հայտնում դեպի երկինք իր վերափոխվելու մասին:
Այս օրը եկեղեցում օրհնվում է միայն խաղողը, քանի որ այն համարվում է ազնվագույն մրգերից մեկը և, բացի այդ, խաղողից էր պատրաստվում նաև պատարագի գինին:

Տիրոջն ընդառաջ կամ Տրնդեզ

Հայ առաքելական եկեղեցին ամեն տարի՝ Քրիստոսի ծնունդից 40 օր հետո նշում է Տյառնընդառաջը: Տյառնընդառաջի տոնը համարվում է Տիրոջն ընդառաջ գնալու հրավեր բոլորի համար:
Այս օրը եկեղեցու, դպրոցների և բոլոր բակերում կրակ են վառում և ցատկում կրակի վրայով։

Ծաղկազարդ թե ծառզարդար

Զատկի տոնից մեկ շաբաթ առաջ Հայ Առաքելական եկեղեցին նշում է Ծաղկազարդը: Այն խորհրդանշում է Քրիստոսի մուտքը Երուսաղեմ: Տոնի ժամանակ բացվում է եկեղեցու խորանը և մարդիկ եկեղեցուց օրհնված ուռենու կամ ձիթենու ճյուղեր են տանում տուն, որոնք էլ համարվում են չարխափան: Մարդիկ այդ ճյուղերը պահում էին տանը, որպեսզի տարին առատ ու բարիքով լի լիներ և հիվանդությունները վերանային: